بیماری گالاکتوزمی

گالاکتوزمی یک اختلال موروثی نادر در متابولیسم کربوهیدرات است که بر توانایی بدن در تبدیل گالاکتوز به گلوکز تأثیر می گذارد. گالاکتوز همان قند موجود در شیر است که در شیر مادر و سایر محصولات لبنی وجود دارد. همچنین گالاکتوز توسط بدن انسان نیز تولید می شود که به آن گالاکتوز درون زا می گویند. گلوکز نوع دیگری از قند است. بیماری گالاکتوزمی ناشی از ناتوانی در استفاده از گالاکتوز برای تولید انرژی در بدن است. محققان انواع مختلفی از گالاکتوزمی را شناسایی کرده اند که هر کدام در اثر جهش در یک ژن خاص ایجاد می گردند و بر آنزیم های مختلف دخیل در تجزیه گالاکتوز تأثیر می گذارند.

گالاکتوزمی کلاسیک که به عنوان نوع 1 نیز شناخته می شود، شایع ترین و شدیدترین شکل این بیماری است. اگر نوزادان مبتلا به گالاکتوزمی کلاسیک به سرعت با رژیم کم گالاکتوز درمان نشوند، عوارض بیماری در عرض چند روز پس از تولد ظاهر می شود. گالاکتوزمی نوع 2 (که به کمبود گالاکتوکیناز نیز معروف است) و نوع 3 (که کمبود گالاکتوز اپی مراز نیز نام دارد) علائم و نشانه های متفاوتی را ایجاد می کنند. گالاکتوزمی نوع 2 مشکلات پزشکی کمتری نسبت به نوع کلاسیک ایجاد می کند.

گالاکتوزمی کلاسیک و گالاکتوزمی نوع بالینی هر دو می توانند علت بروز مشکلات تهدید کننده سلامت باشند، مگر اینکه بلافاصله پس از تولد نوزاد، لاکتوز از رژیم غذایی حذف گردد. تشخیص زودهنگام و درمان با رژیم غذایی کم لاکتوز (عدم استفاده از لبنیات) برای جلوگیری از ناتوانی ذهنی، نارسایی کبد و مرگ در دوره نوزادی کاملا ضروری است.

نام های دیگر بیماری گالاکتوزمی

• گالاکتوزمی کلاسیک (Classic galactosemia)
• گالاکتوزمی کمبود اپی مراز (Epimerase deficiency galactosemia)
• بیماری کمبود گالاکتوکیناز (Galactokinase deficiency disease)
• کمبود گالاکتوز اپی مراز (Galactose epimerase deficiency)
• بیماری کمبود گالاکتوز-1-فسفات اوریدیل ترانسفراز (Galactose-1-phosphate uridyl-transferasedeficiency disease)
• کمبودGALE، (GALE deficiency)
• فقدانGALK، (GALK deficiency)
• فقدانGALT، (GALT deficiency)
• بیماری کمبود UDP-گالاکتوز-4-اپیمراز (UDP-galactose-4-epimerase deficiency disease)
• کمبود UTP hexose-1-phosphate uridylyltransferase
• گالاکتوزمی کمبود ترانسفراز (transferase deficiency galactosemia)

بیماری گالاکتوزمی چگونه منتقل می شود؟

گالاکتوزمی یک اختلال ژنتیکی اتوزومال مغلوب است. اختلالات ژنتیکی مغلوب زمانی رخ می دهد که یک فرد یک ژن جهش یافته را از هر یک از والدین به ارث می برد. اگر فردی یک ژن نرمال و یک ژن جهش یافته را دریافت کند، ناقل بیماری خواهد بود، اما معمولاً علائمی از خود نشان نخواهد داد. خطر این که والدین ناقل، هر دو، ژن جهش یافته را منتقل نموده و در نتیجه فرزندی مبتلا داشته باشند در هر بارداری 25 درصد است. خطر داشتن فرزند ناقل در هر بارداری 50 درصد است. شانس دریافت ژن های نرمال برای کودک 25 درصد است. این خطر برای مردان و زنان یکسان است.

علائم بیماری گالاکتوزمی

نوزادان مبتلا به طور معمول دچار مشکلات تغذیه، کمبود انرژی (بی حالی)، ناتوانی در افزایش وزن و رشد مطابق انتظار (شکست در رشد)،  زردی پوست و سفیدی چشم ها (یرقان)، آسیب کبدی و خونریزی غیر طبیعی هستند. سایر عوارض جدی این بیماری می تواند شامل عفونت های باکتریایی شدید (سپسیس) و شوک باشد.

کودکان مبتلا همچنین در معرض خطر تاخیر در رشد، تیرگی عدسی چشم (آب مروارید)، مشکلات گفتاری و ناتوانی ذهنی هستند. زنان مبتلا به گالاکتوزمی کلاسیک ممکن است دچار مشکلات باروری ناشی از نارسایی زودرس تخمدان باشند. علائم و نشانه های گالاکتوزمی نوع 3 از خفیف تا شدید متغیر است و می تواند شامل آب مروارید، تاخیر در رشد، ناتوانی ذهنی، بیماری کبدی و مشکلات کلیوی باشد.

علل بیماری گالاکتوزمی

علت ایجاد گالاکتوزمی جهش در ژن های GALT ،GALK1 و GALE هستند. این ژن ها دستورالعمل هایی را برای ساخت آنزیم هایی ارائه می دهند که برای فرآوری گالاکتوز به دست آمده از رژیم غذایی ضروری هستند. این آنزیم ها گالاکتوز را به قند ساده دیگری که گلوکز نامیده می شود و مولکول های دیگری که بدن می تواند ذخیره نموده یا برای تولید انرژی استفاده کند، تجزیه می کنند.

جهش در ژن GALT باعث ایجاد گالاکتوزمی کلاسیک (نوع 1) است. اکثر این تغییرات ژنتیکی تقریباً به طور کامل فعالیت آنزیم تولید شده از ژن GALT را از بین برده، از فرآوری طبیعی گالاکتوز جلوگیری کرده و منجر به بروز علائم و نشانه های این اختلال می شود. یکی دیگر از جهش‌های ژن GALT که به عنوان نوع Duarte معروف است، فعالیت آنزیم را کاهش داده اما از بین نمی‌برد. افراد مبتلا به نوع Duarte معمولاً دارای نشانه های خفیف تری از گالاکتوزمی هستند.

گالاکتوزمی نوع 2 ناشی از جهش در ژن GALK1 است، در حالی که جهش در ژن GALE زمینه ساز گالاکتوزمی نوع 3 است. مانند آنزیم تولید شده از ژن GALT، آنزیم های ساخته شده از ژن های GALK1 و GALE نقش مهمی در فرآوری گالاکتوز دارند. کمبود هر یک از این آنزیم‌های حیاتی باعث ایجاد سطوح سمی از گالاکتوز و ترکیبات مرتبط در بدن می شوند. تجمع این مواد به بافت ها و اندام ها آسیب رسانده و منجر به بروز علائم بیماری گالاکتوزمی است.

شیوع گالاکتوزمی

از هر 30،000 تا 60،000 نوزاد 1 کودک مبتلا به گالاکتوزمی کلاسیک هستند. گالاکتوزمی نوع  2 و 3 شیوع کمتری دارند. گالاکتوزمی نوع 2 کمتر از 1 نوزاد از هر 100،000 نوزاد را تحت تأثیر قرار می دهد و گالاکتوزمی نوع 3  بسیار نادر است.

تشخیص بیماری گالاکتوزمی

تشخیص گالاکتوزمی کلاسیک و گالاکتوزمی نوع بالینی زمانی اتفاق می افتد که گالاکتوز-1-فسفات در گلبول های قرمز خون بالا باشد و فعالیت آنزیم GALT کاهش یابد. آزمایش ژنتیک مولکولی نیز برای شناسایی جهش در ژن GALT مورد استفاده قرار می گیرد. با غربالگری نوزادان با استفاده از نمونه خون گرفته شده از پاشنه نوزادان، می توان تقریباً همه نوزادان مبتلا به گالاکتوزمی را شناسایی نمود. اگر فعالیت آنزیم GALT اندازه گیری نشود، ممکن است نوزادان مبتلا به گالاکتوزمی نوع بالینی می توانند در غربالگری نوزادان شناسایی نگردند.

درمان گالاکتوزمی

نوزادان مبتلا به گالاکتوزمی باید یک رژیم غذایی محدود با لاکتوز (بدون لبنیات) داشته باشند که حاوی جایگزین های شیر بدون لاکتوز و سایر مواد غذایی مانند سویا باشد. آزمایش تحمل لاکتوز (L.T.T) نباید برای کودکان مبتلا به گالاکتوزمی انجام شود. نوزادان مبتلا به گالاکتوزمی می توانند گالاکتولیپیدها و سایر ترکیبات ضروری حاوی گالاکتوز را بدون حضور گالاکتوز در غذا سنتز کنند. بنابراین، در صورت رعایت رژیم غذایی، رشد جسمانی رضایت بخش تا حد زیادی امکان پذیر است.

گفتار درمانی ممکن است برای کودکان مبتلا به آپراکسی گفتار یا دیس آرتری ضروری باشد. برای کودکان در سن مدرسه، برنامه های آموزشی فردی یا کمک حرفه ای در زمینه مهارت های یادگیری ممکن است برای برخی افراد ضروری باشد. همچنین ممکن است در موارد بلوغ تاخیری و نارسایی زودرس تخمدان (POI) از درمان های جایگزین هورمونی استفاده شود. تاثیرات عاطفی رژیم غذایی سخت در کودکان ممکن است اقدامات حمایتی در طول دوران کودکی را ایجاب نماید.